«نسرین! عینکت رو چرا بر نمی داری؟!» خودش را به نشنیدن زد تا مجبور نباشد پاسخی برای این سوال همکارش جور کند. او عینک را بر چشمانش حفظ کرد تا ردپای عقب ماندگی شوهرش مخفی بماند...

***

شاید خیلی ها فکر کنند گذشت آن زمانی که مرد با ترکه یا کمربند به جان همسرش می افتاد و هر قدر دلش می خواست او را می زد!

فکر می کنند در این دوره و زمانه این موضوع چندان در میان همسران امروزی رواج ندارد اما کافی است فقط یک بار به دادگاه خانواده بروید تا متوجه شوید هنوز این رسم در بسیاری از خانواده ها رایج است و حتی بعضی اوقات جان زن به خطر می افتد. البته خیلی وقت ها کتک زدن و به اصطلاح «تنبیه بدنی» از یک سیلی ساده شروع می شود و بعد از چند ماه به ضربات محکم بدنی می رسد؛ ماجرای تأسف باری که بیشتر به جدایی عاطفی یا طلاق منجر می شود در حالی که اسلام در این خصوص به ویژه درباره خانم هایی که به درخواست های همسرشان بی تفاوتند راهکارهای جالبی دارد که هم فضای خانواده گرم و صمیمی باقی بماند و هم خطا تکرار نشود.

دکترمریم حاج عبدالباقی، استاد حوزه و دانشگاه در ماهنامه «همشهری آیه» می نویسد: اسلام مثل همیشه راه نجات را به روی زنانی که مورد آزار همسر هستند و مردانی که گرفتار نادانی شده اند باز می کند تا فضای خانواده ها با جنگ و جدال بین زن و شوهر ناآرام نشود.

آن طور که در کتاب های تاریخی آمده است در دوران پیامبر(ص) به برکت اسلام و لطف حضور حضرت، دوره کتک زدن و تنبیه بدنی زنان مدینه به پایان رسید و مردان اجازه کتک زدن و دست بلند کردن روی همسرانشان را نداشتند. زنان مکه وقتی آزادی و رهایی زنان اهل مدینه را دیدند، خواستند فرهنگ اسلام به خانه آن ها هم برسد.

بنابر مطلبی که در کتاب «التفسیرالکبیر» نوشته شده، به دستور پیامبر(ص) هیچ مردی اجازه کتک زدن همسر خود را نداشت و اگر مردی دچار چنین خطایی می شد، همسر او اجازه قصاص داشت و می توانست شوهرش را تنبیه کند.

در کتاب «روح المعانی» ماجرایی نوشته شده است که بر اساس آن پیامبر(ص) برای این که فرهنگ مردم مکه را هم مانند مردم مدینه کند تا هیچ مرد مسلمانی روی همسرش دست بلند نکند، در منابر و سخنرانی هایشان به طور کلی تأکید می فرمودند که هیچ مردی اجازه کتک زدن همسر خود را ندارد.

آن حضرت درباره مردانی که زنان خود را تنبیه می کردند، می فرمودند: «این مردان از نیکان نیستند.» این اصرار و هشدار پیامبر(ص) تا اندازه ای بود که برای مردانی که دست از کتک زدن همسر خود بر نمی داشتند حکم قصاص صادر می کردند.

بر اساس روایات با وجود این که پیامبر(ص) حکم قصاص را برای مردانی که همسرانشان را کتک می زدند صادر فرمودند، اما باز تعدادی از آن ها به کار خود ادامه می دادند، تا این که خداوند آیه 34 سوره مبارکه نساء را بر پیامبر(ص) نازل کرد و بر اساس آن، مردان از کتک زدن زنان خود نهی شدند و حکم قصاص مردان هم لغو شد. آخرین مردی که با دستور پیامبر(ص) به دلیل کتک زدن همسر خود قصاص شد، سعدبن ربیع بود. در چنین شرایطی خداوند در آیه 34 سوره مبارکه نساء به صراحت فرموده: «به خاطر انفاقی که از اموالشان درباره زنان می کنند مردان سرپرست و کارگزاران زنانند. زنان صالح کسانی هستند که متواضعند و در غیاب همسر خود اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقی که خدا برای آن ها قرار داده است، حفظ می کنند. اما آن دسته از زنان را که از مخالفت و طغیانشان بیم دارید پند و اندرز دهید و اگر موثر واقع نشد، در بستر از آن ها دوری کنید. اگر آن هم موثر واقع نشد آنان را {به گونه ای که احساس آزار سخت به دنبال نداشته باشد} تنبیه کنید. اگر از شما پیروی کردند، به آن ها تعدی نکنید و بدانید خدا بلندمرتبه و بزرگ است و قدرت او بالاترین قدرت هاست.»

بر اساس آیات و روایات، مرد در صورتی اجازه دارد همسرش را تنبیه کند که بدون عذر موجهی در برابر وظیفه اش نسبت به او سرکشی کند یا به اصطلاح مرتکب «عدم تمکین» شود و مرد بعد از طی مراحلی که اسلام دستور داده، نتواند همسرش را سر به راه کند.

البته باید دانست که طبق دستورات اسلام، کارهایی مثل خانه داری و بچه داری اگر در شروط ازدواج ذکر نشده باشد، جزو موارد «نشوز» (عدم تمکین) نیست. بنابراین مرد نمی تواند به دلیل امتناع زن از خانه داری یا بچه داری او را تنبیه کند. در نتیجه اگر زنی «ناشزه» باشد و در برابر همسر خود که مسئول خانه و خانواده است، سرکشی کند، مرد ابتدا باید با بیانی نرم و آرام او را نصیحت کند و این کار را با دلسوزی و مهربانی انجام دهد. اگر زن باز مرتکب خطا شد و نصیحت همسرش را نپذیرفت و اجرا نکرد، مرد با او قهر کند و با دوری از او تلاش کند کار خطایش را تصحیح کند. البته این قهر نباید مدت زیادی طول بکشد تا گرمی کانون خانواده مورد تهدید قرار نگیرد.

بعد از این مراحل، اگر باز زن دست از سرکشی و لجاجت برنداشت و به کارهای خودش ادامه داد، مرد می تواند به تنبیه او اقدام کند.

نکته قابل توجه این است که مرد برای تنبیه همسر خود نباید دنبال بهانه باشد و با دلایل پوچ و بی اساس او را تنبیه کند.

البته تنبیه مورد اشاره قرآن آن قدر سبک است به هیچ وجه موجب آزار و درد کشیدن زن نمی شود.در این خصوص می توان به آیه 44 سوره مبارکه «ص» استناد کرد؛ آن جا که به ماجرای سوگند حضرت ایوب(ع) اشاره شده است که خواست همسرش را تنبیه کند و خدا برای تنبیه همسرش به او فرمود: «بسته ای تر که خشک {از ساقه های گندم یا مانند آن} را بردار و همسرت را با آن تنبیه کن و سوگند خودت را مشکن».

بر اساس این آیه شریفه، کتک زدن همسر ایوب(ع) موجب آزار او نشد. چون نه تحقیر شد و نه شیوه تنبیه او دردی به همراه داشت چرا که ساقه گندم بسیار سبک و لطیف است.

در خصوص شیوه تنبیه بدنی زن در جلد 104 کتاب «بحارالانوار» از امام رضا(ع) روایت شده است که فرموده اند: «زدن باید با ابزاری مانند چوب مسواک و امثال آن باشد، آن هم با مدارا و ملایمت انجام شود.» طبق این روایت حتی تنبیه بدنی زن سرکشی که مستحق تنبیه است باید با ابزاری مانند چوب مسواک باشد که بسیار سبک ونازک است.

بخشش از مسائلی است که خدا در قرآن به آن تأکید کرده است و دستور داده: «اگر کسی به شما بدی کرد، با نیکویی و مهربانی جوابش را بدهید».

همان طور که در آیه 96 سوره مومنون می فرماید: «بدی را به بهترین روش دفع کن و پاسخ بدی را با نیکی بده». بنابراین مشخص است که این توصیه به خصوص درباره مشکلات میان زن و شوهر مهم تر و پررنگ تر است. بنابراین وقتی مردی از همسرش خطایی دید، باید به جای دست بلند کردن روی او، با مهربانی و خوش رفتاری با او برخورد کند تا علاوه بر این که دوستی و صمیمیت خانواده حفظ شود، از خطاهای بعدی هم جلوگیری شود. همان طور که خدا در آیه 19 سوره نساء شیوه برخورد صحیح با زنان را به مردان آموزش می دهد و می گوید: «با زنان به طور شایسته رفتار کنید».بدین ترتیب تأکید می فرماید که مرد نه تنها تنبیه بدنی را به کار نگیرد، بلکه با همسرش با مهربانی و مدارا رفتار کند. روایت های مختلفی از پیامبر(ص) درباره نحوه برخورد مرد با همسر و پرهیز از کتک زدن او نقل شده است، به عنوان مثال پیامبر(ص) در کتاب «وسائل الشیعه» فرموده اند: «زن خود را کتک می زنید و می خواهید کنار او شاد باشید؟»