فتنه ابن تیمیه در حال خاموش شدن و اندیشه های او و شاگردانش ابن قیم جوزی 

می رفت که در لابه لای کتاب ها مدفون شود ، که ناگهان چهار قرن بعد ، این

افکار مجدداً جان تازه ای به خود گرفت و توسط محمد بن عبدالوهاب و کمک های

حمایتی و اقتصادی آل سعود احیاءگردید. نکته قابل تأمل درباره وهابیت ، بستر 

رشد آن است.

همان طور که می دانیم مکان و فضا و جغرافیای این مکتب عربستان است که یک کشور

پهناور صحرایی است که فضای تبادل افکار به ویژه در گذشته در آن وجود نداشته است و

فضای حس گرا و احساس گرا بر آن حاکم است.

از طرفی رشد وهابیت در نقاطی بود که حالت قبائلی و صحرایی داشت و عموم مردم از 

سطح آگاهی چندانی برخوردار نبودند ؛ مثل پاکستان و افغانستان ، چون فقط در این 

فضاهای سنتی است که قدرت بازسازی و باز تولید خود را دارد و در فضاهای علمی 

و یا غیر قبائلی رشدی ندارد.

از این رو وهابیون با استفاده از ضعف بینشی این گونه افراد نسبتبه اسلام و ضعف قدرت

تحلیلی و فکری آنان توانستند افکار باطل خود را به خوردشان داده و آنها را با خود همراه

سازند. اما هر قدر از عمر این گروه متوحش می گذرد و هر چه بیشتر عقایدشان در سطح

جوامع شهری و علمی مطرح می شود ، مورد اقبال کمتری قرار گرفته و حتی مورد طرد 

قرار می گیرند ، به گونه ای که حتی بسیاری از رشد یافتگان این مذهب نیز از باورهای

قبلی فاصله گرفته و به سوی حقیقت رهنمون می شوند- زیرا باطل بودن عقاید آنان 

روشن تر و واضح تر می شود.

نتیجه گیری :

وهابی عقل ندارد.